تفسیر «الکشاف» و روش شناسی زمخشری در تحلیل واژگان

نوع مقاله : نشریه حدیث و اندیشه

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر اثری دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

تفسیر الکشّاف، اثر محمود بن‌عمر زمخشری (م 538 ﮬ . ق) یکی از مهم‌ترین تفاسیر ادبی قرآن کریم است. این کتاب با رویکرد کلامی معتزله و به شیوه اجتهادی نگاشته شده است. بیان نکات بلاغی و ادبی، این تفسیر را ممتاز نموده و سبب شده تا مورد توجه دیگران از جمله طبرسی (م 548 ﮬ . ق) قرار گیرد. زمخشری، در توضیح لغات قرآن و بیان معانی آنها، تبحّر ویژه‌ای داشته و با دقت به تبیین معانی حقیقی و مجازی واژه‌ها پرداخته است. وی در الکشّاف، واژگان را با اشاره به اصل معنایی و اشتقاق، فروق لغات، استفاده از مجاز، کنایه، تمثیل و استعاره، بیان مفرد و جمع لغات و قرائت و نیز با استناد به آیات قرآن و حدیث، استشهاد به اشعار و استعمالات عرب توضیح می‌دهد. 

کلیدواژه‌ها


 ـ قرآن کریم
ـ التفسیر و المفسرون، ذهبی، محمدحسین، دار الکتب الحدیثه، چاپ دوم، 1396ﮬ . ق.
ـ الدراسات النحویة و اللغویة عند الزمخشری، السامرائی، فاضل صالح، بغداد: الارشاد، بی‌تا.
ـ الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، بیروت: دار الاضواء التراث العربی، چاپ سوم، 1403ﮬ . ق.
ـ مجموعه مقالات کنفرانس جاراللّه زمخشری، شرعی، بی‌بی مریم، قاضی مولا عاشور، دی‌ماه 89.
ـ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، تحقیق و تخریج: الأمین حسن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.
ـ الاعلام، زرکلی خیرالدین، بیروت: دار العلم الملایین، پنجم، 1980م.
ـ الانساب، سمعانی، عبدالکریم، تحقیق و تعلیق: البارودی، عبداللّه عمر، بیروت: دار الجنان المطابعة و النشر، چاپ اول، 1408ﮬ . ق.
ـ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، بیروت: دار صادر، دار بیروت، 1385ﮬ . ق.
ـ الکشّاف، زمخشری، محمود بن‌عمر، بیروت: دار الکتب العربی، بی‌تا.
ـ الکنی و الالقاب، قمی، شیخ عباس، تهران: مکتب الصدر، بی‌تا.
ـ اللباب فی تهذیب الانساب، جزری، ابن اثیر، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
ـ المفسرون حیاتهم و منهجهم، ایازی، محمدعلی، تهران: مؤسسه طبع و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بی‌تا.
ـ «بررسی منابع عمده کشاف»، آیت‌اللّه زاده شیرازی، مرتضی، مقالات و بررسی‌ها، ش 25 و 26، پاییز 1358.
ـ تاریخ الاسلام، الذهبی، شمس‌الدین محمد بن‌احمد، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتب العربی، چاپ اول، 1407ﮬ . ق.
ـ ترجمه الکشّاف، انصاری، مسعود، تهران: ققنوس، چاپ اول، پاییز1389.
ـ تفسیر و مفسران، معرفت، محمدهادی، قم: ذوی القربی، پنجم، 1388ﮬ . ش.
ـ جوامع الجامع، طبرسی، محمدحسن، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، اول، 1418ﮬ . ق.
ـ جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع، هاشمی، سید احمد، بیروت: دار الفکر، 1414ﮬ . ق / 1994م.
ـ «چهارده نور پاک»، عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، تهران: نوید اسلام، چاپ اول، 1381ﮬ . ش.
ـ خدمات متقابل ایران و اسلام، مطهری، مرتضی، تهران: صدرا، چاپ چهاردهم، زمستان1366.
ـ «دراسات حول تفسیر الکشاف»، بلال، حسین محمد، مجلة العلوم الانسانیه، ش25، تابستان 79.
ـ روضات الجنات، خوانساری، محمدباقر، تهران: مکتبة اسماعیلیان، 1390ﮬ . ق.
ـ «زبدة البیان محقق اردبیلی در یک نگاه»، نورایی، محسن، مجله معرفت، ش 109، دی 85.
ـ «زمخشری و کشاف»، زمانی محمودی، اکرم، فرزانه، سید بابک، صحیفه مبین، ش 38، پاییز 85.
ـ سیر اعلام النبلاء، الذهبی، شمس‌الدین محمد بن‌احمد، تخریج: شعیب الأرنؤوط، تحقیق: حسین الأسد، بیروت: مؤسسة الرساله، چاپ ششم، 1413ﮬ . ق.
ـ «شعر الکمیت فی آل‌البیت»، عبدالجواد رمضان، رسالة الاسلام، ش2.
ـ «شناخت نامه تفاسیر»، ایازی، محمدعلی، کتاب مبین، ش اول، 1378ﮬ . ش.
ـ طبقات المفسرین، سیوطی، جلال‌الدین، بیروت: لبنان، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
ـ طبقات المفسرین، داوودی، محمد بن‌علی، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
ـ کشف الظنون، حاجی خلیفه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، بی‌تا.
ـ معجم الادباء، حموی یاقوت، تحقیق: عباس احسان، دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 1993م.
ـ معجم البلدان، حموی، یاقوت، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1399ﮬ . ق.
ـ معجم المؤلفین، کحاله، عمر رضا، بیروت: مکتبة المثنی، دار الاحیاء التراث العربی، بی‌تا.
ـ «مفسران نامدار قرآن»، عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، کیهان اندیشه، ش 28.
ـ مقدمه ابن خلدون، ابن خلدون، عبدالرحمن، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، بی‌تا.
ـ منظر الانسان ترجمه وفیات الاعیان، ابن خلکان، احمد بن‌محمد بن‌ابراهیم ابوالعباس شمس الدین، تصحیح و تعلیق: مدرسی، فاطمه، دانشگاه ارومیه، 1380ﮬ . ش.
ـ منهج الزمخشری فی التفسیرالقرآن و بیان اعجازه، صاوی الجوینی، مصطفی، قاهره: دار المعارف، چاپ سوم، بی‌تا.
ـ وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ابن خلکان، تحقیق: عباس احسان، بیروت: دار الثقافه، بی‌تا.